ORO-ORUKO NI ILANA APETUNPE

By

AKOONU

A le seda oro-oruko nipa sise apetunpe. Apetunpe yii pin si ona meji: eyi ni apetunpe kikun ati elebe.  A le se Apetunpe Kikun fun Oro-Oruko

Apeere:

Kobo  +          kobo   =          kobokobo

Odun  +          odun   =          odoodun

Ale      +          ale       =          alaale

Osu     +          osu      =          osoosu

Osan   +          osan    =          osoosan

Egbe   +          egbe    =          egbeegbe

 

A le se Apetunpe Kikun fun Oro-Ise alakopo mo oro-oruko

Apeere:

Wole               +          wole                =          wolewole

Gbomo           +          gbomo            =          gbomogbomo

Jedo                +          jedo                =          jedojedo

Dana               +          dana                =          danadana

 

Apetunpe Elebe

Nipa sise apetunpe elebe fun oro ise pelu oro-oruko.  A o se apetunpe fun konsonanti oro-ise ki a to fi faweli kun un. Apeere

Je                    =          jije

Lo                   =          lilo

Ra                   =          rira

Ko orin          =          kikorin

Se eda            =          S + i + se eda

So ooto          =          s + i + sooto

Sugbon bi konsonanti aranmu m/n ba pari oro-ise naa, faweli aranmu ‘in’ olohun oke ni o a fi kun apetunpe

Mo   –  m + in + mo  =          mimo

Mu   – m + in + mu   =          mimu

Ni –  n + i + ni                       =          nini

Na  = n + I + na        =          nina

Na omo = n + in + omo       ninamo

 

Apetunpe onka

Meta + meta              =          metameta

Nipa sise akanpo oro-oruko

 

IGBELEWON

  1. Daruko awon ona ti a n gba seda seda oro-oruko pelu apeere marun-unmarun-un.
  2. Ge awon oro wonyi si mofiimu: omokomo, iyaale, ijekuje, isekuse, Durotimi, Olorun, Iyeegbe, Ileese, Kabiyesi, agbalagba, Opolopo.

 

IWE ITOKASI:

Adewoyin S.Y (2014) IMO, EDE, ASA ATI LITIRESO YORUBA fun ile eko girama agba J.S.2 Corpromutt Publisher Nig Ltd.

 

ONA IBANISORO ODE ONI

Ni ode-oni, ede ni opomulero ona ibanisoro. Ede ni a fi n se amulo agbara lati ronu ti a o si so ero inu wa jade fun agboye ti a fi n salaye ohunkohun. Ohun ni a fi n ba ni kedun. Awon ona ibanisoro ode oni niwonyi:

  1. Iwe Iroyin: IweIroyin fun awon Egba 1859, Iwe iroyin Eko A.M Thomas 1888, Iwe Eko Vernal J. 1891.
  2. Telifisan: eyi awon Yoruba n pe ni Ero-Amohun-Maworan. Anfaani gbigbo oro ati wiwo aworan maa n wa nibe.
  3. Redio: Yoruba a ma ape e ni Ero-Asromagbesi sugbon ni aye ode oni o ti n gba esi.
  4. Pako alarimole ni Egbe Titi tabi Adari Ina Oko: eyi ni won maa n ko apejuwe ona ibi kan si. Adari ina oko ni o maa n dari oko ni popo ati titi ijoba.
  5. Ero–Aye-Lu-Jara: ohun ni oloyinbo n pe ni ‘internet’ intaneeti eyi ni o gbode fun gbogbo eniyan lati ba eniyan soro ni kiakia.
  6. Leta Kiko: eyi je aroko ti a n ko si eniyan: orisii leta kiko meji ni o wa awon naa ni Leta gbefe ati leta aigbefe.
  7. Foonu: ohun ni ero alagbeka ti a fi n ba eniyan soro. Ohun ni o yara ju lati ba eniyan soro ni ibikibi.
  8. Agogo: aye atijo nikan ko ni won ti n lo agogo gege bi nnkan ibanisoro. Won n lo agogo ni ile isin, ni ile iwe ati ni oja ni odo awon ti o n ta oja.

 

IGBELEWON

  1. Ko orisii iwe iroyin marun-un ti o gbode ka ni ode oni.
  2. Iyato meji wo ni o wa laarin Redio ati Telifisan.
  3. Ko awon ona miiran meta ti a n gba ba ara soro lode oni.

 

IWE ITOKASI:

Adewoyin S.Y (2014) IMO, EDE, ASA ATI LITIRESO YORUBA fun ile eko girama agba S.S.2 Corpromutt Publisher Nig Ltd. o.i 160-163.

 

ATUPALE IWE ASAYAN

Atupale awon ilo-ede/akanlo-ede. Sise orinkinniwin won.

 

APAPO IGBELEWON

  1. Ko orisii iwe iroyin marun-un ti o gbode ka ni ode oni.
  2. Iyato meji wo ni o wa laarin Redio ati Telifisan.
  3. Ge awon oro wonyi si mofiimu: omokomo, iyaale, ijekuje, isekuse, Durotimi, Olorun, Iyeegbe, Ileese, Kabiyesi, agbalagba, Opolopo.
  4. Fa awon ona ede ogun (20) ti o ti jeyo ninu iwe apileko ti o n ka lowo.

 

ISE ASETILEWA

  1. Awon ona ti a le gba seda oro-oruko je (A) meji (B) meta (C) merin (D) mejo
  2. Ewo ni ki i sa ara won? (A) elo (B) imo (C) igbagbo (D) ilekile.
  3. Toka si eyi ti a ko seda ninu awon oro-oruko yii (A) owo ati aso (B) ijekuje ati omokomo (C) eto ati igbagbo (D) imo ati ije.
  4. Ge oro yii si mofiimu ‘opolopo’ (A) opo-lo-po (B) opo-n—opo (C) opo opo (D) opo ati opo.
  5. Ona ibanisoro ti ko ni anfaani aworan ni (A) redio (B) telifisan (C) intaneeti (D) faasi

APA KEJI

  1. Ko ona marun-un ti a n gba ba eniyan soro laye atijo pelu alaye.
  2. Ko ona meta miiran ti a ngba ba eniyan soro lode oni.
  3. Seda oro oruko meji nipase: apetunpe, akanmoruko, afomo ibere ati afomo aarin.

 

OSE KARUN-UN

 

ONKA (2,000-50,000).

Onka Geesi Onka Yoruba Alaye ni Yoruba Alaye ni Geesi
2,000 Egbaa Igba l-nz mewaa 2,000 x 1
4,000 Egbaaji Igba l-nz ogun 2,000 x 2
6,000 Egbaata Igba l-nz ogbon 2,000 x 3
8,000 Egbaarin Igba l-nz ogoji 2,000 x 4
10,000 Egbaarun-un Igba l-nz aadota 2,000 x 5
12,000 Egbaafa Igba l-nz ogota 2,000 x 6
14,000 Egbaaje Igba l-nz aadoje 2,000 x 7
16,000 Egbaajo Igba l-nz ogoje 2,000 x 8
18,000 Egbaasan Igba l-nz aadorun-un 2,000 x 9
20,000 Egbaawaa (=k1 kan) Igba l-nz ogorun-un 2,000 x 10

 

IGBELEWON

  1. Ko onka awon figo yii; 30,000, 35,000, 36,000, 47,000, 52,000.

 

IWE ITOKASI:

Adewoyin S.Y (2014) IMO, EDE, ASA ATI LITIRESO YORUBA fun ile eko girama agba S.S.2 Corpromutt Publisher Nig Ltd. o.i 69-72.

 

See also

ISEDA ORO-ORUKO

AYOKA ONISOROGBESI

ORI-ORO | SILEBU EDE YORUBA

AROKO AJEMO ISIPAYA

Ise oro – Apejuwe at oro-aponle ninu gbolohun

Leave a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *